Επιστήμονες που συμμετείχαν σε τριετή έρευνα για την αυξανόμενη κατάρρευση κτιρίων στην Αλεξάνδρεια μιλούν στην «Κ» για τη μάχη που δίνει η πόλη με τον χρόνο απέναντι στην κλιματική κρίση
Από τη Βίκυ Κατεχάκη
«Η Αλεξάνδρεια, η πόλη-σύμβολο του ελληνικού μεγαλείου, σήμερα χάνει την ομορφιά και τη δύναμή της εξαιτίας μερικών δεκαετιών κακοδιοίκησης, αλλά και άρνησης των Αρχών να αποδεχτούν την κλιματική αλλαγή».
Ο δρ Εσαμ Χέγκι, ερευνητής στη Σχολή Μηχανικών Viterbi του πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, συμπυκνώνει τις αιτίες ενός φαινομένου που έχει προκαλέσει παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Η ιστορική πόλη της Αιγύπτου, που ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο, σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με την κατάρρευση όλο και περισσότερων κτιρίων της, με τις προβλέψεις για το μέλλον να είναι κάθε άλλο παρά καθησυχαστικές.
Κτίρια που έχουν καταρρεύσει στην Αλεξάνδρεια. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
«Το πραγματικό ερώτημα είναι πότε αυτό το φαινόμενο δεν θα μπορεί πια να αντιστραφεί; Με την αύξηση της ξηρότητας και των φραγμάτων του Νείλου στα άνω ρεύματα, το φαινόμενο κλιμακώνεται. Η κυβέρνηση φαίνεται ότι έχει ήδη κάνει σχέδια για εγκατάλειψη της Αλεξάνδρειας και μετακίνηση βασικών υποδομών προς τα δυτικά, στην πόλη Ελ Αλαμέιν. Νομίζω ότι απέχουμε μόλις λίγες δεκαετίες από το να συμβούν τα χειρότερα», προειδοποιεί μέσω της «Κ» ο δρ Χέγκι.
Σύμφωνα με τη μελέτη, περισσότερες από 7.000 κατασκευές στην Αλεξάνδρεια που γειτνιάζουν με την ακτογραμμή κινδυνεύουν μέσα στα επόμενα χρόνια να καταρρεύσουν.
Ο δεκαπλασιασμός στις καταρρεύσεις των παράκτιων κτιρίων τα τελευταία 20 χρόνια στην Αλεξάνδρεια οδήγησαν τον Χέγκι και μια ομάδα ερευνητών από διαφορετικά πανεπιστήμια του κόσμου να ενωθούν και να ξεκινήσουν μια μελέτη με σκοπό την εξήγηση του φαινομένου και την ανάσχεσή του.
«Η πρωτοβουλία μας ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια, όταν παρατηρήσαμε μία απότομη αύξηση αστοχιών σε οικοδομήματα που ήταν χτισμένα κυρίως σε χαμηλά υψόμετρα και μάλιστα σε ιστορικές συνοικίες της Αλεξάνδρειας», λέει η Σάρα Φουάντ που είναι επικεφαλής της έρευνας και αρχιτέκτονας τοπίου, με έδρα το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Η ερευνητική ομάδα κατέγραψε το ποσοστό κατάρρευσης κτιρίων ανά συνοικία, με την Gharb να εμφανίζει το υψηλότερο. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
Το ιστορικό φρούριο Qaitbay στην Gharb. Προκειμένου να το προστατεύσουν από τα κύματα της διάβρωσης των ακτών, το 2019 οι τοπικές αρχές επένδυσαν 14 εκατομμύρια δολάρια για να ρίξουν 4.700 τσιμεντόλιθους γύρω του. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
«Συνειδητοποιήσαμε την επείγουσα ανάγκη να μετατοπιστεί η συζήτηση από τις κατασκευαστικές αστοχίες και τον ανεπαρκή πολεοδομικό σχεδιασμό που αναγνωρίζονταν ως κύριες αιτίες των καταρρεύσεων προς μία ευρύτερη συζήτηση που θα οδηγούσε στην κατανόηση των αιτιών που συνδέονται με το κλίμα», προσθέτει η ίδια.
Η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε φωτογραμμετρικές δορυφορικές εικόνες από περασμένες δεκαετίες για να εξετάσει τις μεταβολές των παράκτιων και υδροκλιματικών στοιχείων, κατά μήκος της ακτογραμμής της Αλεξάνδρειας. Σύμφωνα με τη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Earth’s Future, περισσότερες από 7.000 κατασκευές που γειτνιάζουν με την ακτογραμμή κινδυνεύουν τα επόμενα χρόνια να καταρρεύσουν.
Η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε δορυφορικές εικόνες για να εξετάσει τις μεταβολές που συντελέστηκαν μέσα στα χρόνια κατά μήκος της ακτογραμμής της Αλεξάνδρειας. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
Τα αίτια της κατάρρευσης
«Οι κυριότερες αιτίες της κατάρρευσης σχετίζονται με την παράκτια διάβρωση, την καθίζηση του εδάφους, τη δυναμική των υπόγειων υδάτων και τη διείσδυση αλμυρού νερού, καθώς οδηγούν στην αποσταθεροποίηση των κτιριακών θεμελίων. Αυτοί οι παράγοντες δεν είναι ανεξάρτητοι. Αλληλεπιδρούν με τρόπο που ενισχύει τις καταστροφικές επιπτώσεις τους στο δομημένο τμήμα της πόλης», τονίζει ο δρ Χέγκι, ο οποίος ειδικεύεται στην ερμηνεία της εξέλιξης του νερού στα ξηρά περιβάλλοντα της Γης και στις πλανητικές επιφάνειες.
«Η άνοδος του νερού της Μεσογείου ασκεί πίεση στα παράκτια ιζηματογενή στρώματα, προκαλώντας αύξηση στον ρυθμό καθίζησης του εδάφους».
Η κλιματική αλλαγή, εξηγούν οι επιστήμονες, έχει επιταχύνει σημαντικά αυτή τη διαδικασία μέσω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των αλλαγών στα μοντέλα βροχοπτώσεων, τα οποία συμβάλλουν στη διάβρωση της ακτογραμμής της Αλεξάνδρειας και των ήδη ευάλωτων κατασκευών της.
«Η άνοδος του νερού της Μεσογείου ασκεί πίεση στα παράκτια ιζηματογενή στρώματα, προκαλώντας αύξηση στον ρυθμό καθίζησης του εδάφους. Επιπλέον, η αυξημένη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων –όπως τα ορμητικά κύματα και οι έντονες βροχοπτώσεις– αποδυναμώνει τις κτιριακές κατασκευές τόσο από πάνω όσο και από κάτω», τονίζει ο Χέγκι.
Η σημερινή κατάσταση των κτιρίων στην ακτογραμμή της Αλεξάνδρειας όπως την κατέγραψαν στη μελέτη τους οι επιστήμονες. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
«Αβίωτη η κατάσταση της πόλης»
Παράλληλα με τις αρχιτεκτονικές και τις κατασκευαστικές ζημιές, οι ερευνητές αναδεικνύουν ένα ακόμη ουσιώδες ζήτημα: τη διατάραξη βασικών υπηρεσιών του, κράτους συμπεριλαμβανομένων των οδικών δικτύων, των συστημάτων αποχέτευσης και των γραμμών ύδρευσης.
«Aυξάνεται ο κίνδυνος μόνιμης απώλειας γης, ιδίως στις πυκνοκατοικημένες παραθαλάσσιες περιοχές, όπου ολόκληρες κοινότητες απειλούνται με αναγκαστική μετακίνηση».
«Ολα αυτά συμβάλλουν στην αυξανόμενη αβίωτη κατάσταση της πόλης», λέει η Φουάντ και προσθέτει: «Η απώλεια των παράκτιων προστατευτικών ζωνών έχει αφήσει την Αλεξάνδρεια εκτεθειμένη σε ακραία καιρικά φαινόμενα, κάνοντας τις γειτονιές ιδιαίτερα ευάλωτες σε πλημμύρες και ορμητικές καταιγίδες. Επίσης, αυξάνεται ο κίνδυνος μόνιμης απώλειας γης, ιδίως στις πυκνοκατοικημένες παραθαλάσσιες περιοχές, όπου ολόκληρες κοινότητες απειλούνται με αναγκαστική μετακίνηση».
Με στόχο να μετριαστούν οι επιπτώσεις της καθίζησης του εδάφους και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, η αιγυπτιακή κυβέρνηση, σύμφωνα με την αρχιτέκτονα, έχει παρέμβει κυρίως με έργα που αφορούν την ενίσχυση των ακτών, την κατασκευή φραγμάτων και τη βελτίωση των συστημάτων αποστράγγισης.
«Η απώλεια των παράκτιων προστατευτικών ζωνών έχει αφήσει την Αλεξάνδρεια εκτεθειμένη σε ακραία καιρικά φαινόμενα, κάνοντας τις γειτονιές ιδιαίτερα ευάλωτες σε πλημμύρες και ορμητικές καταιγίδες»μ λέει στην «Κ» η επικεφαλής της έρευνας, Σάρα Φουάντ. [©Αρχείο Ερευνητικής Ομάδας]
Σχέδια χωρίς αποτελεσματικότητα
«Οι πρωτοβουλίες αυτές σε μεγάλο βαθμό υπήρξαν ανασταλτικές παρά προληπτικές, αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματα και όχι τα βαθύτερα αίτια της περιβαλλοντικής παρακμής της Αλεξάνδρειας. Σε πολλές περιπτώσεις, τα υλικά και τα σχέδια που χρησιμοποιήθηκαν για την ενίσχυση της ακτογραμμής απέτυχαν να προσαρμοστούν στην πολύπλοκη υδροκλιματική δυναμική που διαμορφώνει την περιοχή, οδηγώντας –μακροπρόθεσμα– σε περιορισμένη αποτελεσματικότητα», τονίζει η ίδια.
«Η έντονη αστικοποίηση και οι ανεξέλεγκτες κατασκευαστικές πρακτικές συνεχίζουν να υπονομεύουν πολλά από αυτά τα προστατευτικά μέτρα».
«Επιπλέον, η έντονη αστικοποίηση και οι ανεξέλεγκτες κατασκευαστικές πρακτικές συνεχίζουν να υπονομεύουν πολλά από αυτά τα προστατευτικά μέτρα. Παρότι αναγνωρίζω την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, η ανταπόκριση παραμένει κατακερματισμένη, με έλλειψη συντονισμένων στρατηγικών μεταξύ εθνικών και τοπικών αρχών», προσθέτει.
Η επικεφαλής της έρευνας και αρχιτέκτονας τοπίου, Σάρα Φουάντ, και ο δρ Εσαμ Χέγκι, ερευνητής στη Σχολή Μηχανικών Viterbi του πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας.
Ανάγκη για αυστηρότερους οικοδομικούς κανονισμούς
Η λύση για να μπει ένα «φρένο» σε αυτό το επικίνδυνο φαινόμενο φαίνεται πως είναι πολύπλευρη. Οπως εξηγούν οι επιστήμονες, θα πρέπει να περιλαμβάνει τον προσαρμοστικό σχεδιασμό του τοπίου, τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων και έναν ιδιαίτερα ανθεκτικό στο κλίμα αστικό σχεδιασμό.
«Μια από τις πιο αποτελεσματικές λύσεις θα ήταν η δημιουργία προστατευτικών πράσινων υποδομών, όπως οι αποκατεστημένοι υγρότοποι και οι παράκτιες προστατευτικές ζώνες, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως φυσικά φράγματα πλημμυρών. Επιπλέον, θα πρέπει να ρυθμιστεί η άντληση υπόγειων υδάτων, ενώ η προώθηση των διαπερατών αστικών επιφανειών θα βοηθούσε στη μείωση της καθίζησης του εδάφους και στην επιβράδυνση της διείσδυσης αλμυρού νερού. Σε όλα αυτά είναι απαραίτητοι οι αυστηρότεροι οικοδομικοί κανονισμοί και οι πολιτικές αποκατάστασης των ιστορικών κατασκευών που θα αποτρέψουν περαιτέρω καταρρεύσεις κτιρίων».
«Η επιτυχία αυτών των προσπαθειών εξαρτάται από την κυβερνητική δέσμευση που θα διασφαλίσει ότι η Αλεξάνδρεια δεν θα γίνει προειδοποιητική ιστορία αστικής κατάρρευσης εξαιτίας του κλίματος».
Ο επείγων χαρακτήρας της κρίσης στην πόλη της Αλεξάνδρειας έχει προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον κυρίως από ερευνητικά ιδρύματα και περιβαλλοντικούς οργανισμούς, προκειμένου να βρεθεί λύση. «Οι συνεργασίες με ευρωπαϊκά ερευνητικά κέντρα, κλιματικές οργανώσεις και τοπικούς φορείς είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη στρατηγικών που υπερβαίνουν τις βραχυπρόθεσμες λύσεις. Ωστόσο, η επιτυχία αυτών των προσπαθειών εξαρτάται από την κυβερνητική δέσμευση, που θα πρέπει να διασφαλίσει ότι η Αλεξάνδρεια δεν θα γίνει προειδοποιητική ιστορία αστικής κατάρρευσης εξαιτίας του κλίματος», τονίζει ο ίδιος.
Για τη Σάρα Φουάντ, η κινητοποίηση για τη διάσωση της αιγυπτιακής πόλης δεν τελειώνει με τη δημοσίευση της μελέτης. Η Αλεξάνδρεια για την ίδια είναι μια γέφυρα ανάμεσα στον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο, είναι η γενέτειρα της Κλεοπάτρας, η πόλη που φιλοξένησε ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, αλλά και ο τόπος καταγωγής της. «Ως γυναίκα και ως αρχιτέκτονας από την Αλεξάνδρεια, έχω αφοσιωθεί στην αποκατάσταση της ομορφιάς και του μεγαλείου της πόλης μου, με κάθε κόστος. Η διάσωση της Αλεξάνδρειας σημαίνει διάσωση της γενέτειρας της διαφορετικότητας, σε μια περίοδο που η ριζοσπαστικοποίηση εξαπλώνεται στον κόσμο».
Κεντρική φωτογραφία: Shutterstock
Πηγή: kathimerini.gr